به یاد فریدون گله و مرگ غریبانه اش - وبلاگ هوشمند

به گزارش وبلاگ هوشمند، وب سایت خبرآنلاین: او سالهای طولانی بعد از انقلاب 57 را در انزوا و خلوت زیسته بود و ملت را گمان آن بود که سال هاست مرده. سودای ساخت چند فیلم جدید در سر داشت. کندو 2، مرد ابری و ... اما خودش هم می دانست راهی به درک عصر تازه ندارد. او یکه سوار روزگار گذشته بود. مهمترین استعداد سینمای فارسی در کنار جلال مقدم.

با قریحه و غریزه ای وحشی تر از مسعود کیمیایی و بقیه فیلمسازانی که بعدا وارد پانتئون منتقدان سینمای ایران شدند. و تربیتی که ارجح به تمام فیلمسازان هم نسل اش بود؛ دانش آموخته سینما در ینگه دنیا. یک مرد وارسته با روحیه ای عیاش و بخشنده که تاثیرش را در شخصیت هایی که خلق نموده می بینیم. او شکل پیشرفته ای از هنرمند مدرن بود.

تلفیقی از لات منشی و روشنفکری. در کنار هم و در تصادم با هم. ژست چپ غرغروی مد زمان خودش را نداشت و روی آجر خودش فر می گذاشت. فیلم هایش در گذر زمان نه تنها کهنه نشده اند که هر چه می گذرد بیشتر به حرف دل یک ملت و یک گروه و یک نسل بدل می شوند. کافر را بازی سعید راد و در دل سینمای فارسی با جمله ای از فردریش نیچه شروع کرد؛ همان همنشینی لات منشی و فرهیختگی. واقعی و نه از جنس خوشایند زمانه.

با کافر راه نفوذ را پیدا کرد و فیلم بعدی را در دل همان سنت فیلمفارسی و این بار با کیفیتی بالاتر در همه سطوح کارگردانی کرد. قصه یک مرد لاف زن بی مسئولیت که پشت هم چاخان می بافد و سهمش از دنیا لکنت زبانی است که بامزه ترش می نماید. قصه مردی که تاوان دلبستگی بی جایش را پس می دهد و به خاطر دختر تا ته خط می رود. تا ته آدمکشی؛ دشنه با فیلمبرداری مثل همواره درجه یک استاد نعمت حقیقی، موسیقی جاودان واروژان بزرگ، ترانه بیادماندنی داریوش و گروه بازیگری دوست داشتنی اش و سکانس عالی لمیدن عباس چاخان زخمی در واگن قطار از دیده شده ترین محصولات سینمای فارسی در میان نسل های بعدی است.

اما خب هر کس دیگری هم می توانست با بالا و پایین هایی فیلمی چون دشنه بسازد. چه چیزی فریدون گله را گله کرد؟ آن چیزی که او را از تمام همنسلانش متمایز می نماید، چیست؟ جواب در سه فیلمی است که او در طول دو سال می سازد. در سال های 53 و 54. فیلم هایی یکه، غریب و توامان لذت بخش و آزاردهنده برای هر تماشاگر ایرانی. داستان سفر. داستان سه مرد پرسه زن. در تمنای شهوت و عاطفه و عزت نفس.

مقهور شرایط و دلبسته روزنه ای که جان به لب رسیده شان را معنا و سویی بخشد. در اولی زیر پوست شب یک لمپن - قاسم سیاه با بازی عالی مرتضی عقیلی - در جستجوی یافتن مکانی برای خلوت کردن با یک زن آمریکایی است. داستان یک روز. روز بن بست.

روزی که در هیچ خانه ای به روی خواست قاسم و میل اش باز نیست. با لحنی سرد و گزنده و گزارش گونه که بدون دراماتیک کردن ماجرا به دنبال بهت نهایی قاسم و عملی است که از او سر می زند؛ خالی کردن خود در پناه سرگین غلتان. شبیه به فیلم های مهم هم دوره اش در سینمای آمریکا و نمونه ای چون خاتمه زمهریر پنج قطعه آسان باب رافلسون.

مهر گیاه فیلم دوم این سه گانه داستان مردی توسری خور - علی با بازی شاهکار علی نصیریان - را روایت می نماید که شبیه به افسانه های ژاپنی، شبی و نصف شبی به زنی غریبه (مثلا ملکه برفی کوایدان) برمی خورد و زن هستی اش را در لابیرنتی از سوررئالیسم و واقعیت به عدم تبدیل می نماید.

سال ها قبل از گاوخونی و البته بهتر از فیلم بهروز افخمی، گله به کیفیتی از کابوس و وهم دست می یابد که در تاریخ سینمای ایران بی نظیر است. مردی در جستجوی عاطفه از زنی که خود خصم است. یا بنا به سنت ادبی برآمده بعد از بوف کور صادق راهنمایی، زنی اثیری/ لکاته که هم جذب می نماید و هم اسباب نابودی را فراهم می آورد. شنیدن موسیقی ایرانی محمود تقدسی روی تصاویر فریدون ری پور مو بر اندام تان سیخ می نماید. همان طور که تمنای عاشقانه علی و چشمان وغ زده اش را هیچ گاه فراموش نخواهید کرد.

و فیلم سوم. بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران در کنار قیصر مسعود کیمیایی. شبیه به بهترین فیلم های با استراتژی پرسه و داستان دو مرد/ دو رفیق که همان زمان در سینمای آمریکا ساخته می شدند؛ کابوی نیمه شب جان شله زینگر، پایین شهر مارتین اسکورسیزی و مترسک جری شاتزبرگ. قصه یک لات بی سر و پا که ویرش می گیرد به کسی که برایش ماهیت مرشدگونه دارد نزدیک گردد و در رکابش باشد.

قصه ابی و آقا حسینی. و مرد لمپن در راستا رسیدن به مرادش، در اودیسه شهری مزین به هفت خان به چیزی دست می یابد که هر جان آزاده ای خواستارش است؛ عزت نفس. با ساختاری هنوز غریب و تجربه نشده در سینمای ایران که از دو بخش تشکیل شده؛ بخش اول: عزیمت. بخش دوم: فاعلیت. بی توجه به شیوه مرسوم داستانگویی، فریدون گله قواعد دنیاش را در تناسب با صیرورت ضدقهرمانش بنا می نماید.

پر از سکانس ها و دیالوگ های کلاسیک شده که ورد زبان خوره های فیلم در طول چهار دهه بوده. از کافه ای که در آن موسیقی اسپانیولی می زنند و خان هفتم در هتل کنتینانتال تا این مونولوگ معروف؛ اینجا آخریه. همه اینجان؛ بستنی فروشه، بچه های کوچه سرخپوستا، شیش سر نون خور این بی نون... اینجا فیناله. همواره تا در خان هفتم رفتم ولی تو نرفتم.

فریدون گله با سه گانه سفراش افواه و قلوب و دروازه ها را فتح کرد و به تاریخ پیوست. جایی آن بالاها در کنار بقیه بزرگان سینمای دنیا. کسی که اگر در آمریکا به دنیا آمده بود فیلمسازی دنیای می شد؛ از بهترین فیلمسازان دهه هفتاد سینمای آمریکا.