کاوشی در پیامدهای امنیتی کووید-19
به گزارش وبلاگ هوشمند، کرونا اکنون به مخربترین بیماری فراگیر در تاریخ زندگی انسان معاصر تبدیل شده است و تعداد مبتلایان و تلفات این ویروس فرایند صعودی چشمگیری را طی می کند. اکنون این ویروس چنان گسترده و فراگیر شده است که می توان استدلال کرد که تأثیرات آن تنها محدود به افراد و خانواده ها نیست و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن برجسته و تا حدودی جبران ناپذیر است.
به گزارش وبلاگ هوشمند، حسام وکیلی، تکنسین مبارزه با بیماری ها و بهداشت عمومی با بیان این مطلب در یادداشتی نوشته است: این نوشتار بخشی از پیامدها و ابعاد امنیتی حاصل از این معضل فراگیر را مورد توجه قرار داده است و تأکید دارد که توجه سیاستگذاران و پژوهشگران به ابعاد امنیتی میتواند ضمن معین رفتار و واکنشهای داخلی و خارجی در برابر چالش های امنیتی ناشی از این بیماری، گام مؤثری در جهت درک جامعتری از ماهیت کنونی این بیماری فراگیر و همه گیر باشد.
شیوع کووید-19 در جهان
نسل تازه ای از ویروس کرونا در بسیاری از کشورهای جهان شیوع پیداکرده که تا به امروز جان بسیاری را گرفته است. تاریخچه و منشأ علائم این ویروس در سال 1960 اعلام شد. در سال 2001 تقریباً 500 بیمار با نشانههای از این بیماری شناخته شد. این بیماری تا سال 2002 به عنوان یک بیماری غیر کشنده درمان میشد، اما در سال 2003 گزارشهای مختلفی در بسیاری از کشورها ازجمله ایالات متحده آمریکا، هنگ کنک، سنگاپور، تایلند، ویتنام و تایوان منتشر شد که در آن زمان میزان مرگ ومیر ناشی از سندرم حاد تنفسی به بیش از 1000 نفر رسید. درحالی که سال 2003 سالی سیاه برای میکروبیولوژیستها نامیده می شود، اما تمرکز قابل توجه آن ها منجر به کشف ویروسی تحت عنوان کرونا شد که اکنون موسوم به کووید 19 گسترش چشم گیری در جهان داشته است. علی رغم اینکه سازمان های بین المللی ازجمله سازمان بهداشت جهانی داده های را در خصوص این بیماری تهیه و تدوین می نمایند اما نمیتوان این آمار و ارقام را قطعی تلقی کرد. چراکه از طرفی فشارهای گسترده سیاسی و مسائل فراوان لجستیکی بر این آمار و ارقام تأثیر میگذارد، از طرف دیگر شدت گسترش و خسارات ناشی از آن به حدی غیرقابل کنترل است که کشورها نمیتوانند برنامه های نظامند نظارت به این بیماری را کامل اجرا نمایند. به همین دلیل، دست یافتن به اطلاعات قابل اطمینان و نیز کشف صورت های پنهان این بیماری که با سازوکارهای موجود آشکار نمیشود، مشکل است. در ابتدا شاید این عقیده وجود داشت که این بیماری به لحاظ مکانی به منطقهای خاص محدود شود و افرادی با ویژگیهای خاص را درگیر کند، اما امروز در هر منطقه ای از جهان شمار قابل توجهی از افراد به این بیماری مبتلا شدهاند و این ویروس علاوه بر یک بیماری فراگیر، یک بیماری همه گیری نیز است. شاخص ها و آمارهای موجود نشان میدهد که این بیماری به سرعت در حال گسترش است و کارشناسان این حوزه پیش بینی نمی کردند از زمان تشخیص این بیماری، به یک باره تعداد زیادی از جمعیت کشورهای جهان به این بیماری آلوده شوند؛ بنابراین، احتمال گسترش هرچه بیشتر این بیماری پرسش های را به ذهن متبادر میسازد و این نگرانی را به وجود میآورد که مبادا پیامدهای این بیماری از حوزه بهداشت فراتر رود و حوزه های چون امنیت را در برگیرد. با توجه به اینکه این بیماری ظرف مدت بسیار کوتاهی گسترش چشم گیری داشته، طبیعی است که حرکت نمادینی تا به امروز در جهت تبیین تأثیر بیماری کرونا بر حوزه های امنیت صورت نگرفته است. از این رو در بخش های مختلف این نوشتار سعی شده است تا پیامدهای امنیتی کووید 19 در دو حوزه انسانی و ملی به صورت مختصر مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد.
کووید 19 و امنیت انسانی
یکی از حوزه های که کووید 19 در حال حاضر پیامهای امنیتی مهمی بر آن دارد، حوزه امنیت انسانی است. مفهوم امنیت انسانی که نخستین بار در سال 1994 موردتوجه قرار گرفت، به جای آنکه به تأمین رفاه و رفع نیازهای کشور توجه داشته باشد، تأمین رفاه و رفع نیازهای افراد را موردتوجه قرار میدهد. طی قرن بیستم تهدیدات ناشی از جنگ باعث شد تا خطر بیماریهای فراگیر تحت الشعاع قرار گیرد؛ اما در چارچوب مفهوم امنیت انسانی، امنیت چیزی بیش از نبود مناقشههای نظامی تلقی می شود. در چارچوب این مفهوم فرد برای آنکه امنیت داشته باشد، نیاز به یک زندگی ایمن، سالم و مولد دارد؛ بنابراین ترس از تهدیدات غیرنظامی مانند بیماری، گرسنگی و آسیبهای زیست محیطی در حوزه نگرانی های مشروع امنیتی قرار می گیرد. ازاین رو کووید 19 را می توان یک موضوع امنیتی تلقی کرد که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر بیشتر مؤلفه های امنیت بشری تأثیر میگذارد. کاهش امید به زندگی نخستین تهدیدی است که از کووید 19 ناشی می شود. علاوه بر این، برخلاف بسیاری از بیماریها که در سنین بالاتر نمایان می شود، کرونا ثابت کرده است که افراد جوان را نیز تحت تأثیر قرار میدهد، قشری که در صنعت تولید و خدمات حضور و بهره وری مؤثرتری دارند؛ بنابراین رابطه معناداری بین میزان شیوع این بیماری و میزان تولید و امنیت غذایی وجود دارد و آسیب این بیماری به گونه ای است که نیروی متخصص ممکن است براثر بیماری جان خود را از دست بدهد و ضمن ایجاد خلأ در فرایند تولید، خانواده فرد بیمار دچار مسائلی چون تأمین مخارج شود. یکی از برآیندهای این تأثیر طبعاً مهاجرت سیل عظیمی از شهرها و مراکز به مناطق روستایی و پیرامون است. افزون بر اینها، کرونا در سطح آموزش و تحصیل افراد تأثیر منفی بر جای خواهد گذاشت. اگر یکی از والدین بر اثر بیماری جان خود را از دست دهد، فرزند از رفتن به مدرسه بازخواهد ماند تا برای خانواده کسب درآمد کند. ابتلای کادر آموزش و تأثیر آن بر سیستم آموزشی، از دیگر ابعاد این مسئله است. این بیماری تأثیرات ملموس تری دارد و می تواند مدت کوتاهی هویت فرد را تحت تأثیر قرار دهد که انزوا یکی از برآیندهای آن است.
بنابراین تأثیرات فردی و اجتماعی این بیماری دقیقاً از همان جنس تأثیراتی است که طرفداران امنیت انسانی خواستار توجه جامعه انسانی به آن ها هستند.
کووید 19 و امنیت ملی
در کشورهای که شمار زیادی از افراد به کووید 19 مبتلا می شوند، توجه به تأثیرات این بیماری در چارچوب متعارف امنیت ملی قابل دفاع است. در نگرش امنیتی دولت محور، تأثیر این بیماری بین متخصصان و افراد مجرب که در سطوح مختلف تصمیم سازی و اجرا در حال فعالیت هستند، بسیار حائز اهمیت است. به عنوان مثال کادر درمانی و پزشکی کشور که آمار مبتلایان و مرگ ناشی از این بیماری در کشورهای مختلف بسیار بالا بوده، سرمایه انسانی بسیار مهمی برای یک کشور به حساب می آیند. یا نیروهای مسلح به واسطه شرایط کاری را راحتی تحت تأثیر این بیماری قرار میگیرند که جایگزین ساختن سریع و آسان نیروهای آموزش دیده و مجرب به راحتی ممکن نیست. علاوه بر این باید در نظر داشت که افرادی که در بدنه حکومت در حال خدمت رسانی هستند، زمانی که به این بیماری مبتلا می شوند، نمیتوانند برای مدتی وظایف روزمره خود را به شکل مؤثر انجام دهند؛ بنابراین سایر کارکنان با حجم بالاتری از کار روبرو خواهند شد و تداوم این فرایند تأثیرات منفی بسیاری بر روحیه افراد دارد. همچنین افراد سالم همواره این بیم را دارند که به این بیماری مبتلا شوند. مجموعه این عوامل تأثیرات منفی بسیاری را به سیستم بوروکراتیک کشور بر جای خواهد گذاشت. کووید 19 همچنین پیامدهای را برای ثبات سیاسی کشور یه دنبال خواهد داشت. زمانی که دولتها نتوانند تصمیمات به موقع و مناسب را اتخاذ نمایند، کاهش مشروعیت یکی از برآیندهای آن است و تخریب اقتصاد، تضعیف نهادهای سیاسی و نابودی نهادهای اجتماعی مانند خانواده، نظام آموزشی و مراقبتهای بهداشتی ازجمله عواملی هستند که این فرایند را تشدید می نمایند. از طرفی دیگر این بیماری کمبود منابع را در کشورها تشدید میکند و به افزایش رقابت میان گروه های اجتماعی برای بهره برداری از منابع منتهی می شود که میتواند درزمینه اولیه فروپاشی حکومتها به عنوان یک متغیر معرفی شود. این بیماری می تواند چالشهای سیاسی دیگری را پیش روی کشورها قرار دهد. به عبارتی میتواند توانایی مقامات دولتی را در اعمال مؤثر حاکمیت کاهش دهد. چراکه شیوع ان موجب می شود تا منابع حساس مالی صرف مقابله با این بیماری شود.
سخن پایانی
با عنایت به آنچه گفته شد ضرورت دارد تا دانشمندان و سیاست گذاران بین المللی توجه بیشتری به ابعاد امنیتی این معضل مبذول نمایند. آگاهی از ابعاد امنیتی ویروس کرونا اقدامی ضروری برای رسیدن به درکی جامع از ماهیت و میزان گسترش این بیماری فراگیر است. همچنین ضروری است همگان از ابعاد مختلف این بیماری آگاه شوند تا جامعه بین الملل بتواند واکنشی متناسب با دامنه و حجم تهدیدات ناشی از بیماری همه گیر کووید 19 از خود نشان دهد و منابع بیشتری برای رویارویی با ابعاد امنیتی و کاستن از فجایع انسانی ناشی از آن صرف کند. نهایتا با توجه به همه گیری و فراگیری این بیماری باید در نظر داشت که درک همگرایی در منافع مربوط به مبارزه جهانی با کووید 19 و حمایت گسترده از تلاش های به عمل آمده در این زمینه بسیار سودمند است.
منبع: خبرگزاری ایسنا